Rydym ni’n defnyddio JavaScript i osod y rhan fwyaf o’n cwcis. Yn anffodus, nid yw JavaScript yn rhedeg ar eich porwr, felly ni allwch newid eich gosodiadau trwy ddefnyddio’r dudalen hon. I reoli eich gosodiadau cwcis trwy ddefnyddio’r dudalen hon, rhowch gynnig ar droi JavaScript ymlaen yn eich porwr.

Gwybodaeth am gwcis

Rydym wedi arbed rhai ffeiliau o’r enw cwcis i’ch dyfais. Mae’r cwcis hyn:

  • yn hanfodol i waith y safle
  • yn helpu gwella’n gwefan trwy gasglu gwybodaeth ac adrodd am sut rydych chi’n ei defnyddio

Hefyd, hoffem arbed rhai cwcis i helpu:

  • gwella ein gwefan trwy fesur y defnydd o’n gwefan
  • cofio eich gosodiadau
Newid gosodiadau cwcis

Rydych chi wedi derbyn yr holl gwcis ar gyfer y wefan hon. Gallwch newid eich dewisiadau ar gyfer cwcis unrhyw bryd.

Arysgrifwyd yn 2000

Haearn a glo oedd y deunyddiau crai a oedd yn sail i'r Chwyldro Diwydiannol ym Mhrydain. Hwy oedd prif gynhyrchion Cymoedd de Cymru. Roedd pyllau glo a gweithfeydd haearn yn y Cymoedd o bwysigrwydd rhyngwladol am fwy na 150 o flynyddoedd. Tyfodd y cynhyrchiad o 39,600 o dunelli o haearn crai ym 1796 i 666,000 o dunelli ym 1852. Gwnaeth haearn o ffwrneisi a gefeiliau yng Nghymru helpu i adeiladu rheilffyrdd, gweithgynhyrchu peiriannau ac adeiladu ffatrïoedd ar bum cyfandir. Roedd glo Cymru yn danwydd ar gyfer llongau ager a châi ei allforio i lawer o borthladdoedd pell. Aeth ymfudwyr medrus â'u gwybodaeth a'u harbenigedd o dechnoleg mwyngloddio a gweithio haearn i bob rhan o'r byd, ynghyd â'r diwylliant unigryw a oedd wedi datblygu y Cymoedd.

Mae'r ardal o amgylch Blaenafon yn un o'r enghreifftiau gorau yn y byd o dirwedd a grëwyd gan waith glo a haearn ar ddiwedd y 18fed ganrif a dechrau'r 19eg ganrif. Y ddau safle allweddol yw Gwaith Haearn Blaenafon, a reolir gan Cadw, a Big Pit, a reolir gan Amgueddfa Cymru. Roedd Gwaith Haearn Blaenafon yn gweithredu rhwng 1789 a 1902, ac yno gwelir gweddillion chwe ffwrnais chwyth yn dangos y datblygiad technolegol dros y cyfnod hwnnw. Defnyddiwyd ynni ager o'r dechrau, a gall ymwelwyr archwilio pob un o'r adeiladau ategol o amgylch y gwaith haearn: y tai bwrw haearn, ystafelloedd y boeleri, tai'r peiriannau, y tŵr cydbwyso dŵr unigryw ar gyfer codi a gostwng cerbydau rheilffordd, a'r tair rhes o dai gweithwyr sy'n ffurfio Stack Square. Ailddodrefnwyd y tai hyn i ddangos sut roedd pobl yn byw yn y 18fed ganrif, y 19eg ganrif a'r 20fed ganrif ar y safle hwn. Mae Big Pit yn bwll glo a gloddiwyd gan Gwmni Blaenafon tua 1860. Roedd yn parhau i weithredu tan 1980. Mae ei holl adeiladau pen pwll gan gynnwys y fframin pen pwll, y peiriannau weindio a'r baddonau wedi goroesi yno, ac mae'n enwog am fod yn un o ddau le yn unig ym Mhrydain lle y gall ymwelwyr fynd ar daith danddaearol a chael profiad o'r amodau gwaith roedd y glöwyr yn eu goddef.

Mae'r dirwedd a'r treflun mor bwysig â'r safleoedd. Mae'r ardal fawr o dir a brydleswyd gan Gwmni Blaenafon ym 1789 yn sail i'r safle Treftadaeth y Byd. Roedd yn cynnwys y deunyddiau crai yr oedd eu hangen i wneud yr haearn bwrw: haearnfaen, glo a chalchfaen, a dŵr i helpu i bweru'r peiriannau. Mae olion helaeth chwareli a mwyngloddiau yn y bryniau o amgylch Blaenafon, ac mae tystiolaeth yn goroesi hefyd o reilffyrdd ar gyfer cerbydau a dynnid gan geffylau — a'u twneli a'u hincleiniau — a ddefnyddid i gludo deunyddiau crai i'r gweithfeydd haearn a dychwelyd yr haearn bwrw i efail Garnddyrys. O'r fan honno, câi haearn gorffenedig ei gludo i lawr i Gamlas Brycheiniog a'r Fenni yn Llan-ffwyst ac i'r byd allanol. Gosodwyd llwybrau cerdded i ymwelwyr archwilio'r dirwedd hon.

Mae tref Blaenafon hefyd yn rhan o'r safle Treftadaeth y Byd gyda'i strydoedd o dai gweithwyr, anheddiad unigryw Forgeside, ei heglwys â ffrâm haearn, sefydliad y gweithwyr ac Ysgol Sant Pedr. Addaswyd yr ysgol yn Ganolfan Treftadaeth y Byd a chaiff ei rhedeg gan Gyngor Bwrdeistref Sirol Torfaen. Dyma'r lle gorau i ddechrau cael eich cyflwyno i'r safle Treftadaeth y Byd yn gyffredinol.

Big Pit: Amgueddfa Lofaol Cymru, Blaenafon

Blaenafon Safle Treftadaeth y Byd

Ceir rhagor o wybodaeth am gyflwyno tirwedd ddiwydiannol Blaenafon ar wefan UNESCO, yn cynnwys y datganiad o Werth Cyffredinol Eithriadol.