Rydym ni’n defnyddio JavaScript i osod y rhan fwyaf o’n cwcis. Yn anffodus, nid yw JavaScript yn rhedeg ar eich porwr, felly ni allwch newid eich gosodiadau trwy ddefnyddio’r dudalen hon. I reoli eich gosodiadau cwcis trwy ddefnyddio’r dudalen hon, rhowch gynnig ar droi JavaScript ymlaen yn eich porwr.

Gwybodaeth am gwcis

Rydym wedi arbed rhai ffeiliau o’r enw cwcis i’ch dyfais. Mae’r cwcis hyn:

  • yn hanfodol i waith y safle
  • yn helpu gwella’n gwefan trwy gasglu gwybodaeth ac adrodd am sut rydych chi’n ei defnyddio

Hefyd, hoffem arbed rhai cwcis i helpu:

  • gwella ein gwefan trwy fesur y defnydd o’n gwefan
  • cofio eich gosodiadau
Newid gosodiadau cwcis

Rydych chi wedi derbyn yr holl gwcis ar gyfer y wefan hon. Gallwch newid eich dewisiadau ar gyfer cwcis unrhyw bryd.

Mae gan Bobl Dduon yng Nghymru hanes sy'n mynd yn ôl o leiaf 2000 o flynyddoedd

Rhan o'r hanes hwnnw yw’r cysylltiadau Cymreig â'r fasnach gaethweision ac imperialaeth. Mae yna bethau sy'n ein hatgoffa o hyn, sef henebion, enwau strydoedd ac adeiladau sy’n anrhydeddu pobl y mae eu gweithredoedd yn cael eu cydnabod fel troseddau yn erbyn dynoliaeth erbyn hyn. Ond nid gorthrwm a darostyngiad yn unig yw hanes Pobl Dduon. Ceir enghreifftiau niferus o gyfraniad Pobl Dduon i fywyd a diwylliant Cymru sydd prin yn cael eu coffáu gan henebion, yn ein hamgylchedd adeiledig neu mewn unrhyw ffurf barhaol.  

Ym mis Gorffennaf 2020 penodwyd Grŵp Gorchwyl a Gorffen gan y Prif Weinidog, dan arweiniad Gaynor Legall, i archwilio henebion cyhoeddus, enwau strydoedd ac adeiladau yng Nghymru gyda'r diben o ddeall ble, pam a faint sy'n gysylltiedig â chaethwasiaeth a'r Ymerodraeth Brydeinig yn Affrica ac India'r Gorllewin. Gofynnwyd hefyd iddo nodi ac ymchwilio i ffigurau hanesyddol o dreftadaeth Pobl Dduon yng Nghymru, a allai fod wedi cael eu coffáu neu beidio am eu cyflawniadau.

Cyhoeddwyd canfyddiadau'r grŵp yn Y Fasnach mewn Caethweision a'r Ymerodraeth Brydeinig: Archwiliad o Goffáu yng Nghymru (Tachwedd 2020 ac fe'i diwygiwyd ym mis Rhagfyr 2021).

Mae'r archwiliad yn cynnwys tablau sy'n nodi 201 o bobl a gymerodd ran yn y fasnach gaethwasiaeth Affricanaidd, pobl a oedd yn berchen ar blanhigfeydd neu fwyngloddiau yr oedd y caethweision yn gweithio ynddynt neu'n elwa'n uniongyrchol ohonynt, pobl a wrthwynebodd ddiddymu'r fasnach gaethwasiaeth neu gaethwasiaeth, a phobl a gyhuddwyd o droseddau yn erbyn Pobl Dduon, yn enwedig yn nhrefedigaethau Affrica, ynghyd â gwybodaeth fywgraffyddol a thrafodaeth fer ar euogrwydd.

Daeth o hyd i 56 o henebion, 93 o adeiladau a lleoedd cyhoeddus, a 440 o enwau strydoedd a oedd yn gysylltiedig â nhw. Mae'r rhestr o henebion yn nodi'r unigolyn a gaiff ei goffáu, ac yn rhoi disgrifiad byr o'r heneb a'i hanes. O ran adeiladau cyhoeddus a lleoedd a strydoedd, mae'r archwiliad yn rhoi gwybodaeth am y math a’r lleoliad ac yn crynhoi'r dystiolaeth ynglŷn â’r cysylltiad – gan gadarnhau weithiau nad oes dim.

Mae'r agwedd fwy cadarnhaol yr archwiliad yn nodi 41 o bobl sy'n hanesyddol arwyddocaol o dreftadaeth Pobl Dduon yng Nghymru, ac y mae tri ohonynt yn cael eu coffáu yma eisoes, a'r rhai eraill yn rhai y gellid eu coffáu yn y dyfodol.

Diben yr archwiliad oedd casglu tystiolaeth a chanfod gwybodaeth: Ni fwriedir iddo fod yn rhestr o gerfluniau i'w symud o’u lle neu o enwau i'w newid, ond fel y gellir cael arfarniad gonest o'r hyn rydym wedi'i etifeddu, ac i'n helpu i greu darlun cytbwys o'r gorffennol.