Rydym ni’n defnyddio JavaScript i osod y rhan fwyaf o’n cwcis. Yn anffodus, nid yw JavaScript yn rhedeg ar eich porwr, felly ni allwch newid eich gosodiadau trwy ddefnyddio’r dudalen hon. I reoli eich gosodiadau cwcis trwy ddefnyddio’r dudalen hon, rhowch gynnig ar droi JavaScript ymlaen yn eich porwr.

Gwybodaeth am gwcis

Rydym wedi arbed rhai ffeiliau o’r enw cwcis i’ch dyfais. Mae’r cwcis hyn:

  • yn hanfodol i waith y safle
  • yn helpu gwella’n gwefan trwy gasglu gwybodaeth ac adrodd am sut rydych chi’n ei defnyddio

Hefyd, hoffem arbed rhai cwcis i helpu:

  • gwella ein gwefan trwy fesur y defnydd o’n gwefan
  • cofio eich gosodiadau
Newid gosodiadau cwcis

Rydych chi wedi derbyn yr holl gwcis ar gyfer y wefan hon. Gallwch newid eich dewisiadau ar gyfer cwcis unrhyw bryd.

Beddrod Neolithig trawiadol ar siap siambr gyda mynedfa wedi ei hadfer yn rhannol a mwnt, ar safle hen heneb meingylch.

Mae'n debyg mai Bryn Celli Ddu - y Domen yn y Llwyn Tywyll - yw'r heneb gynhanesyddol mwyaf adnabyddus ar Ynys Môn. Mae hefyd yn un o'r safleoedd archeolegol mwyaf atgofus ym Mhrydain. Fel beddi cynhanesyddol eraill, cafodd ei adeiladu i warchod gweddillion yr hynafiaid, ac i dalu teyrnged iddynt.

Wedi'i archwilio o ddifrif am y tro cyntaf yn 1865, cloddiwyd y bedd yn llwyr yn 1928-29. Yn ystod y cloddiadau, datgelwyd rhywfaint o hanes hir a chymhleth y safle.

Mae’n edrych yn debyg fod gwaith ar yr heneb wedi’i ddechrau yn y cyfnod Neolithig diweddar tua 5000 o flynyddoedd yn ôl, fel 'cylch meini' neu loc defod. Roedd yn cynnwys bryncyn (nad yw yna bellach), o amgylch ffos fewnol oedd yn amgylchynu cylch o feini unionsyth. Yn wreiddiol, roedd y ffos yn 12 metr mewn diamedr. Gellir gweld yr ymyl allanol hyd heddiw, ac mae nifer o feini o'r cylch meini mewnol wedi goroesi.

Yn ddiweddarach, tuag at ddiwedd y cyfnod Neolithig, disodlwyd y cylch meini gan fedd cyntedd. Math o heneb gladdu oedd hwn a geir ar arfordir Iwerddon a chyn belled â Llydaw.

Mae bedd cyntedd Bryn Celli Ddu yn cynnwys cyntedd hir sy'n arwain at siambr garreg amlochrog. Yng nghyntedd y bedd, cafodd esgyrn dynol eu darganfod, rhai wedi'u llosgi a rhai nad oeddent wedi'u llosgi. Dim ond ychydig o bethau eraill gafodd eu canfod, ond roddent yn cynnwys cwarts, pennau saethau fflint, glain carreg, a chregyn brennig a chregyn gleision.

Mae carreg wedi'i addurno â phatrwm wedi'i chanfod ym Mryn Celli Ddu hefyd. Daethpwyd o hyd i'r garreg wrth bwll seremoni yng nghefn y siambr. Mae replica o'r garreg wedi'i osod ar y safle.

Yr hyn sy'n unigryw am Fryn Celli Ddu o'i gymharu â beddi eraill ar Ynys Môn yw mai dyma'r unig un sydd wedi'i osod yn berffaith i gyd-fynd â'r haul yn codi ar ddiwrnod hiraf y flwyddyn. Ar wawrio hirddydd haf, mae llafnau o olau o'r haul sy'n codi yn cael eu taflu lawr y cyntedd i oleuo'r siambr gladdu fewnol. Ai'r bwriad oedd i oleuni'r haul roi gwres a bywyd i'r hynafiaid?