Rydym ni’n defnyddio JavaScript i osod y rhan fwyaf o’n cwcis. Yn anffodus, nid yw JavaScript yn rhedeg ar eich porwr, felly ni allwch newid eich gosodiadau trwy ddefnyddio’r dudalen hon. I reoli eich gosodiadau cwcis trwy ddefnyddio’r dudalen hon, rhowch gynnig ar droi JavaScript ymlaen yn eich porwr.

Gwybodaeth am gwcis

Rydym wedi arbed rhai ffeiliau o’r enw cwcis i’ch dyfais. Mae’r cwcis hyn:

  • yn hanfodol i waith y safle
  • yn helpu gwella’n gwefan trwy gasglu gwybodaeth ac adrodd am sut rydych chi’n ei defnyddio

Hefyd, hoffem arbed rhai cwcis i helpu:

  • gwella ein gwefan trwy fesur y defnydd o’n gwefan
  • cofio eich gosodiadau
Newid gosodiadau cwcis

Rydych chi wedi derbyn yr holl gwcis ar gyfer y wefan hon. Gallwch newid eich dewisiadau ar gyfer cwcis unrhyw bryd.

Ni fabwysiadodd tywysogion cynnar Cymru’n rhwydd yr arfer Normanaidd o adeiladu cestyll. Roedd yn well ganddynt ffordd fwy crwydrol o fyw, gan symud rhwng llysoedd diamddiffyn ar wasgar ar draws eu tiroedd.  

Mewn gwirionedd, allan o fwy na 470 o gaerau ledled Cymru, roedd llai na 40 wedi’u hadeiladu’n bendant gan ddwylo brodorol. Nid tan y 13eg ganrif y dechreuodd tywysogion Cymru adeiladu cestyll cerrig mor nerthol â’r rheini a godwyd gan Arglwyddi’r Mers ar y ffin.

Fe welwch yr esiamplau ceinaf yn nheyrnasoedd hynafol Cymru. Yn Neheubarth y de-orllewin mae Castell Dinefwr, a adeiladwyd gan Arglwydd Rhys ac a gryfhawyd yn fawr gan ei ddisgynyddion. Yma yng Ngwynedd i’r gogledd mae Dolwyddelan ynghyd â Chastell y Bere a Dolbadarn gerllaw. 

Felly sut mae sylwi ar y gwahaniaeth rhwng cestyll y Cymry a’r Saeson? Yn wahanol i gaerau geometrig y Saeson, mae cestyll y Cymry’n tueddu i fod yn afreolaidd, wedi’u teilwra i’w safleoedd creigiog. Yn aml, byddai ffosydd dwfn wedi’u torri yn y graig yn cryfhau eu hamddiffynfeydd naturiol. Roedd y waliau’n is na waliau’r Saeson, heb gynnig fawr o ddiogelwch i’r tyrau siâp-D nodweddiadol (nid rhai cylch) sef y gwir gadarnleoedd.    

Ond rhoes y cestyll gryn bwysau ar bwrs y tywysog. Pan ddechreuodd Llywelyn Fawr y gwaith ar Ddolwyddelan ychydig ar ôl 1210, rhaid bod ganddo resymau da iawn.  

Un rheswm yn bendant oedd ei lecyn strategol yn gwarchod llwybr allweddol drwy’r mynyddoedd. Roedd y llall yn gwbl symbolaidd. Roedd arno eisiau ei gwneud yn glir iawn i bawb – y Saeson a’r Cymry fel ei gilydd – mai ef oedd y gwir feistr ar y dirwedd epig hon.