Rydym ni’n defnyddio JavaScript i osod y rhan fwyaf o’n cwcis. Yn anffodus, nid yw JavaScript yn rhedeg ar eich porwr, felly ni allwch newid eich gosodiadau trwy ddefnyddio’r dudalen hon. I reoli eich gosodiadau cwcis trwy ddefnyddio’r dudalen hon, rhowch gynnig ar droi JavaScript ymlaen yn eich porwr.

Gwybodaeth am gwcis

Rydym wedi arbed rhai ffeiliau o’r enw cwcis i’ch dyfais. Mae’r cwcis hyn:

  • yn hanfodol i waith y safle
  • yn helpu gwella’n gwefan trwy gasglu gwybodaeth ac adrodd am sut rydych chi’n ei defnyddio

Hefyd, hoffem arbed rhai cwcis i helpu:

  • gwella ein gwefan trwy fesur y defnydd o’n gwefan
  • cofio eich gosodiadau
Newid gosodiadau cwcis

Rydych chi wedi derbyn yr holl gwcis ar gyfer y wefan hon. Gallwch newid eich dewisiadau ar gyfer cwcis unrhyw bryd.

Efallai mai’r cymeriad mwyaf symbylol yn hanes maith Cilgerran yw’r dywysoges enwog o brydferth o Gymru o’r enw Nest. Ond, yn y dyddiau hynny, ni fodolai Cilgerran eto.   

Nest oedd merch Rhys ap Tewdwr, a arferai reoli de Cymru. Roedd hi’n dipyn o gaffaeliad i’w gŵr Normanaidd, Gerald de Windsor, a adeiladodd gastell ysblennydd o’r enw Cenarth Bychan i’w chadw’n ddiogel. Mae haneswyr yn amau iddo fod ar y cadarnle gwreiddiol ar y safle a fyddai’n datblygu i fod yn Gilgerran.

Ym 1109 cafodd Nest ei herwgydio, heb fod yn gwbl anfodlon efallai, gan ei hail gefnder Owain ap Cadwgan, a ymosododd ar waliau’r castell â chwmni o 14 o ddynion ac a losgodd yr adeiladau pren. Bu’n rhaid i’w gŵr Gerald ddianc drwy’r tŷ bach, er mawr cywilydd iddo.  

Nid hon oedd unig antur serchog Nest. Daeth hi’n feistres ar nifer o ddynion pwerus, ac yn eu plith Brenin Harri I, gan fagu iddi ei hun y llysenw ‘Elen o Gymru’ ar ôl yr hudoles Elen o Droea yn Iliad Homer.

Dioddefodd Cilgerran ddifrod mawr dros ganrifoedd o wrthdaro rhwng y Normaniaid a thywysogion Cymru. Erbyn diwedd y 18fed ganrif, roedd yn adfail Rhamantaidd wedi’i beintio gan JMW Turner a Richard Wilson a’u tebyg. Ond nid oedd dim yn rhamantaidd am ei ddirywiad parhaus. Nid oedd llawer iawn o artistiaid yn dal i alw heibio erbyn 1909, a’r castell yn cael ei ddefnyddio’n doiled cyhoeddus a chlwyd ieir.

Erbyn hyn gallwch unwaith eto fwynhau mawredd safle Cilgerran fry uwchben Afon Teifi - a dychmygu sut fywyd fyddai gan dywysoges o Gymru 900 o flynyddoedd yn ôl.