Rydym ni’n defnyddio JavaScript i osod y rhan fwyaf o’n cwcis. Yn anffodus, nid yw JavaScript yn rhedeg ar eich porwr, felly ni allwch newid eich gosodiadau trwy ddefnyddio’r dudalen hon. I reoli eich gosodiadau cwcis trwy ddefnyddio’r dudalen hon, rhowch gynnig ar droi JavaScript ymlaen yn eich porwr.

Gwybodaeth am gwcis

Rydym wedi arbed rhai ffeiliau o’r enw cwcis i’ch dyfais. Mae’r cwcis hyn:

  • yn hanfodol i waith y safle
  • yn helpu gwella’n gwefan trwy gasglu gwybodaeth ac adrodd am sut rydych chi’n ei defnyddio

Hefyd, hoffem arbed rhai cwcis i helpu:

  • gwella ein gwefan trwy fesur y defnydd o’n gwefan
  • cofio eich gosodiadau
Newid gosodiadau cwcis

Rydych chi wedi derbyn yr holl gwcis ar gyfer y wefan hon. Gallwch newid eich dewisiadau ar gyfer cwcis unrhyw bryd.

Gwaith Haearn Blaenavon / Blaenavon Ironworks

Nid dim ond swydd oedd cadw ffwrneisi llosg Blaenafon yn llosgi. Roedd yn fwy fel llafur caled.

Deuddeg awr y dydd, saith niwrnod yr wythnos. Mewn perygl cyson o dân neu fetel tawdd, mygdarthau gwenwynig a pheiriannau trwm. Heb fod byth yn siŵr a fyddai gostyngiad ym mhris haearn yn golygu y caech eich taflu allan o'ch cartref eich hun.

Nid yr oedolion yn unig oedd yn dioddef. Roedd plant mor ifanc â phump oed yn cael eu gorfodi i weithio. Yn 1842 darganfu arolygwyr y Llywodraeth fod 185 o blant dan 13 oed yn gweithio yn y gweithfeydd haearn a'r mwyngloddiau oddi amgylch.

Roedd chwarter ohonyn nhw’n ferched – nifer yn malu mwyn haearn â llaw ar y bryniau llwm uwchben yr iard. Nododd yr awdur AJ Munby – gyda chymeradwyaeth – y byddai dynion yn mynd i'r afael â'r lympiau mwy o faint: ‘Yna bydd y merched yn eu torri’n ddarnau … gan godi'r morthwyl dros eu pennau â’i dynnu i lawr â sgiliau a nerth dyn'.

Mae ’na lawer o straeon torcalonnus eraill. Roedd Margaret Thomas, 15 oed, yn tasgu o gwmpas yn droednoeth ac yn gwthio tramiau dan ddaear. Roedd Lucretia Jones, wyth mlwydd oed, yn treulio bob dydd yn gweiddi cyfarwyddiadau at y dyn wrth yr olwyn ddŵr.

Ond doedd William Lloyd, rheolwr y ffwrnais, ddim yn un i ddangos gormod o gydymdeimlad. Wedi'r cyfan, roedd e’i hun, yn wyth oed, wedi’i roi i weithio mewn gwaith haearn yn Swydd Stafford.

‘Mae bechgyn y burfa yn gweithio mewn cryn dipyn o wres yn ystod yr haf ac yn cael eu llosgi weithiau, ond nid yn ddrwg iawn,’ meddai. ‘Roeddwn i'n gweithio gryn dipyn yn galetach nag y mae’r bechgyn yn ei wneud fan hyn.'