Castell Dolbadarn

Castell Cymreig ac unig warcheidwad Bwlch Llanberis yn Eryri  

Mewn llecyn unig, uchel uwchben dyfroedd Llyn Padarn, roedd Castell Dolbadarn, a godwyd gan frodorion, yn arfer bod yn gyswllt hanfodol yn amddiffynfeydd teyrnas hynafol Gwynedd. Fe’i hadeiladwyd, yn fwy na thebyg, gan Llywelyn ap Iorwerth (Llywelyn Fawr) tua diwedd y 12fed ganrif neu ddechrau’r 13eg ganrif, a byddai’n cadw llygad ar y llwybr strategol mewndirol o Gaernarfon i Ddyffryn Conwy uchaf.

Erbyn hyn, y tŵr crwn cadarn yw prif nodwedd y safle, sy’n wahanol iawn ei olwg i’r llechi heb forter a ddefnyddiwyd i godi llenfuriau’r castell. Yn sefyll 50 troedfedd/15.2m o uchder, mae’n ddigon tebygol bod dyluniad y tŵr wedi’i ysbrydoli gan ddyluniad caerau tebyg a adeiladwyd gan wrthwynebwyr Llywelyn yng ngororau Mers y de.