Abaty a Phorthdy Nedd

Safle grym – crefyddol a diwydiannol 

Ynghyd â Phriordy Llanddewi Nant Hodni ac Abaty Tyndyrn, adfeilion Abaty Nedd yw’r olion mynachaidd pwysicaf a mwyaf trawiadol yn ne-ddwyrain Cymru. Fe’i sylfaenwyd ym 1130 gan y marchog Normanaidd Syr Richard de Granville, ac erbyn diwedd y 13eg ganrif roedd yn un o abatai cyfoethocaf Cymru. Roedd tua 50 o fynachod yn byw yma, ynghyd â mwy byth o frodyr lleyg a weithiai ar ystadau’r abaty ar dasgau gan gynnwys, yn ôl pob tebyg, cloddio glo at ddefnydd domestig. Yn llawer diweddarach, llaw drom y Chwyldro Diwydiannol oedd achos ei gwymp, a’r abaty’n cael ei droi’n waith mwyndoddi copr gyda ffwrneisi, gweithdai ac anheddau gweithwyr, a gwaith haearn yn gymydog drws nesaf. Diolch byth, goroesodd yr adeg gywilyddus hon.

Gellir gweld bron holl gynllun yr abaty a’i adeiladau o hyd heddiw, gan gadarnhau pur faint yr anheddiad crefyddol llewyrchus hwn.