Priordy Llanddewi Nant Hodni

Trysor tragwyddol 

Os oes gwell safle crefyddol sy’n wir addas i fywyd mynachaidd, ar dir gwyllt ymhell i ffwrdd o brysurdeb dynol ryw, hoffem wybod amdano. Dyna a ddywedodd Giraldus Cambrensis, Gerallt Gymro, y teithiwr a chroniclydd o’r 12fed ganrif. Mae Llanddewi Nant Hodni anghysbell, dan glo mewn lleoliad dramatig yn Nyffryn Ewias islaw ffindir tywyll y Mynydd Du sy’n codi’n sydyn o’r adfail atgofus hwn, yn dal i dywynnu’r ysbryd hwnnw o arwahanrwydd a myfyrdod.

Sylfaenodd y marchog Normanaidd William de Lacy feudwyfa yma ac yntau - yn annodweddiadol o’r oes - wedi cefnu ar ryfel a choleddu crefydd. Erbyn 1118 roedd Llanddewi Nant Hodni yn fynachlog o ganonau Awstinaidd, a barhaodd nes ei ddarostwng ym 1539.

Er ei fod bellach yn adfail 900 mlwydd oed, hawdd yw gweld o’r olion helaeth hyn fod Llanddewi Nant Hodni ymhlith adeiladau canoloesol gwychaf Cymru. Yn benodol, mae ei wychder blaenorol wedi goroesi yn y gwaith carreg coch â’i addurniadau helaeth a’r rhes ragorol o fynedfeydd bwaog pigfain, sy’n fframio golygfa sydd heb newid rhyw lawer ers oes de Lacy.