Y Castell Gwyn

Ffurf pethau i ddod? Cipolwg cynnar ar brosiect Edward I o adeiladu cestyll yng Nghymru

Y Castell Gwyn sydd yn y cyflwr gorau ac sydd fwyaf uraddol o’r triawd o gaerau yn Sir Fynwy o’r enw’r ‘Tri Chastell’ - sy’n cynnwys Grysmwnt ac Ynysgynwraidd - a godwyd i reoli’r ffin. Fe’i hadeiladwyd yn wreiddiol o bren a phridd, ond fe’i trawsnewidiwyd gan gyfres o adnewyddiadau yn strwythur amddiffynnol sylweddol fel y’i gwelwn heddiw. Efallai bod ei enw canoloesol yn deillio o’r rendrad gwyn a ddefnyddiwyd ar ei waith maen. Mae’r cwrt allanol mawr gymaint â chae pêl-droed, a’r cwrt mewnol siâp peren yn eistedd y tu ôl i ffos ddofn ag ochrau serth, llawn dŵr.

Credir mai gwaith Arglwydd Edward (Brenin Edward I yn ddiweddarach) yw llawer o’r nodweddion hyn, a gymerodd feddiant ar y Tri Chastell ym 1254. Gellir gweld ei addasiadau yn y Castell Gwyn, ei gastell cyntaf yng Nghymru, yn rhagflaenu’r caerau nerthol y byddai’n eu hadeiladu maes o law yng ngogledd Cymru.